| Arabic |
| has gloss | ara: العقلانية وتعرف أيضا بالحركة العقلانية، منحى فلسفي يؤكد أن الحقيقة يمكن أن تكتشف بشكل أفضل باستخدام العقل والتحليل الواقعي وليس بالإيمان والتعاليم الدينية. للعقلانية أوجه شبه مع حركات ثقافية أخرى هي : الإنسانية واللاإلهية (الإلحاد). وجه الشبه يتجلى أساسا في محاولة انشاء إطار للتوجهات الفلسفية والاجتماعية بمنأى عن المعتقدات الدينية والغيبية. |
| lexicalization | ara: عقلانية |
| Egyptian Arabic |
| has gloss | arz: العقلانيه أو العقليه - recollection - أى مذهب فلسفى بيدى للعقل الأولويه فى تحصيل المعرفه. و هى عكس التجريبيه اللى بتعتبر الحواس هى المصدر الأول للمعرفه. العقلانيه بتشير بالذات لفلاسفة القرن تمنتاشر اللى رفضوا اقامة المعرفه على الايمان. من أنصار العقلانيه : افلاطون و رينيه ديكارتو ليبنتز و اسبينوزا. |
| lexicalization | arz: العقلانيه |
| Bosnian |
| has gloss | bos: Racionalizam je gnoseološki pravac (teorija spoznaje), filozofsko učenje, koje smatra da se objektivna stvarnost može spoznati samo mišljenjem, da se temelji na umu, razumu, intelektu. Riječ je latinskog porijekla. |
| lexicalization | bos: Racionalizam |
| Bulgarian |
| has gloss | bul: Рационализъм е философско течение, доктрина, която учи, че истината може да бъде открита най-вече и преди всичко чрез разума и анализа на фактите, а не чрез вяра и религиозни учения. |
| lexicalization | bul: Рационализъм |
| Catalan |
| has gloss | cat: Racionalisme és un corrent de pensament, una actitud filosòfica que considera que lúnica manera de conèixer la veritat és per mitjà de la raó, ja que els sentits són insuficients i fins i tot poden ser enganyosos. Lideal daquesta doctrina era convertir la filosofia en una ciència exacta com les matemàtiques. Defensa linnatisme i el coneixement a priori i levidència com a criteri únic del coneixement veritable. Soposa a lempirisme i a la creença cega en lautoritat. En alguns epígons de l'escolàstica va ser un terme pejoratiu per referir-se a aquells pensadors que pretenien -inútilment- arribar a la veritat només amb la raó. Va ser Descartes qui el proposà. |
| lexicalization | cat: Racionalisme |
| Czech |
| has gloss | ces: Racionalismus (z lat. ratio, rozum) znamená: # v běžné řeči postoj, který k problémům přistupuje především rozumem, racionálně; # ve filosofii je to směr, který zdůrazňuje rozumovou stránku poznání. Pravé poznání je možné jen díky rozumovým soudům. |
| lexicalization | ces: Racionalismus |
| Danish |
| has gloss | dan: Rationalisme er en åndsretning, der lægger vægt på den menneskelige brug af fornuften. Der findes flere forskellige rationalistiske bevægelser: |
| lexicalization | dan: rationalisme |
| German |
| has gloss | deu: Rationalismus (von lateinisch: ratio = „Vernunft“) bezeichnet philosophische Strömungen und Projekte, die dem rationalen Denken eine Priorität zukommen lassen - insbesondere in der Wissensfindung, und zwar gegenüber anderen Erkenntnisquellen wie etwa Sinneserfahrung oder religiöse Überlieferung. Auch Positionen, welche der menschlichen Vernunft auf sich gestellt wenig oder kein objektives Wissen zutrauen, stehen den mit „Rationalismus“ etikettierten Positionen entgegen, so etwa jeder Irrationalismus und jede „Vernunftskepsis“, wie man sie einigen Vertretern postmoderner Philosophie zugeschrieben hat. |
| lexicalization | deu: Rationalismus |
| Modern Greek (1453-) |
| has gloss | ell: Ο ορθολογισμός (ή ρασιοναλισμός) είναι η συνολική φιλοσοφική κατεύθυνση που αποδέχεται ως μοναδική ουσία της πραγματικότητας, ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσεως τη λογική σκέψη. Από την περίοδο του Διαφωτισμού ο ορθολογισμός συνδέεται συνήθως με την εισαγωγή των μαθηματικών μεθόδων στη φιλοσοφία, αρχικά με το έργο των Ντεκάρτ, Λάιμπνιτς και Σπινόζα. |
| lexicalization | ell: Ορθολογισμός |
| lexicalization | ell: Ρασιοναλισμός |
| Esperanto |
| has gloss | epo: Raciismo estas fiolozofia metodo kaj mondbildo, kiu kontraŭas la empiriismon. La raciistoj bazas sian klarigon de la mondo ĉefe sur raciajn deduktojn, dum empiriisto akceptas nur tiajn hipotezojn, kiuj baziĝas sur la sentuma percepto. |
| lexicalization | epo: Raciismo |
| Basque |
| has gloss | eus: Arrazionalismoa (latinetik ratio, arrazoia) Frantzian XVII. mendean agertu zen korronte filosofikoa da, René Descartesek azaldua. Arrazionalismoak deritzo arrazoiaren bidez, errealitatearen egitura eta natura ezagutu litezkeela, zentzumenak engainagarriak izan daitezkelako. Ondorioz, arrazionalismoak enpirismoaren teoriak baztertzen ditu. |
| lexicalization | eus: arrazionalismo |
| Persian |
| has gloss | fas: خِرَدگرایی یا عقل‌گرایی یا مکتب اصالت عقل به معنی تکیه بر اصول عقلی و منطقی در اندیشه، رفتار، و گفتار است. |
| lexicalization | fas: خردگرایی |
| Finnish |
| has gloss | fin: Rationalismi (, laskeminen, järki, harkinta) eli järkeisajattelu tai järkeistieto on tietoteoreettinen näkemys, jonka mukaan tiedon lähteenä on ensi sijassa järki eikä kokemus, dogmi tai usko. Tunnetuimmilla filosofisen rationalismin edustajilla järjen antamasta tiedosta voidaan loogisen deduktion avulla johtaa kokonainen filosofinen järjestelmä. Rationalismin vastakkaisena kantana filosofiassa on perinteisesti ollut empirismi. Monet tietoteoriat ovat jonkinlaisia yhdistelmiä empirismistä ja rationalismista. |
| lexicalization | fin: Rationalismi |
| French |
| has gloss | fra: Le rationalisme est la doctrine qui pose la raison discursive comme seule source possible de toute connaissance réelle. |
| lexicalization | fra: rationalisme |
| Gan Chinese |
| has gloss | gan: 理性主義（英文：Rationalism）係話理性（reason）係知識、推理嗰來源。箇隻哲學思想對理性嗰重視程度都有輕重、大細之分。 |
| lexicalization | gan: 理性主義 |
| Galician |
| has gloss | glg: :Para outros usos de racionalismo véxase racionalismo (desambiguación). |
| lexicalization | glg: racionalismo |
| Serbo-Croatian |
| has gloss | hbs: Racionalizam je gnoseološki pravac (teorija spoznaje), filozofsko učenje, koje smatra da se objektivna stvarnost može spoznati samo mišljenjem, da se temelji na umu, razumu, intelektu. Riječ je latinskog porijekla. |
| lexicalization | hbs: racionalizam |
| Hebrew |
| has gloss | heb: רציונליזם (בעברית: שכלתנות) הוא מונח בפילוסופיה שלו שתי משמעויות: # הגישה העומדת בבסיס הפילוסופיה המערבית המודרנית, שעל-פיה כל התופעות בעולם ניתנות לתיאור ולהסבר באמצעות כללי הלוגיקה והדיאלקטיקה. גישה זו שוללת הסברים מיסטיים ועל-טבעיים, או לפחות דוחה אותם כבלתי-רלוונטיים. את הגישה הזאת נהוג לכנות - רציונליות. #אסכולה בפילוסופיה המערבית הגורסת כי מותר ואף צריך להניח קיומן של ישויות, תופעות וידע באמצעות היקשים לוגיים המתבססים על ידע קיים בצורה א-פריורית. מקובל לראות באסכולה הזאת אסכולה מנוגדת לאמפיריציזם, שעל-פיו מותר להניח קיומן של ישויות ותופעות רק על-פי התנסות ישירה. אסכולת הרציונליזם גורסת גם כי חלק מהידע שיש לאדם הוא מולד, וזאת בניגוד לאסכולת האמפיריציזם שעל-פיה כל הידע נלמד מן הניסיון. |
| lexicalization | heb: רציונליזם |
| Hindi |
| has gloss | hin: आधुनिक अर्थों में उन सभी विचारों को विवेकवाद (rationalism) की श्रेणी में गिना जाता है जो ज्ञान के स्रोत या न्यायसंगति के लिये तर्क (रीजन) का सहारा लेते हैं। कभी-कभी इसे बुद्धिवाद (Intellectualism) का समानार्थी समझ लिया जाता है। |
| lexicalization | hin: विवेकवाद |
| Croatian |
| has gloss | hrv: Racionalizam je gnoseološki pravac (teorija spoznaje), filozofsko učenje, koje smatra da se objektivna stvarnost može spoznati samo mišljenjem, da se temelji na umu, razumu, intelektu. Riječ je latinskog porijekla. |
| lexicalization | hrv: racionalizam |
| Hungarian |
| has gloss | hun: A racionalizmus (a latin ratio szóból, jelentése ésszerű) teljes egészében a 17-18. században kialakult filozófiai irányzat, amely szerint az emberi megismerés forrása az ész és a fogalmaink a tapasztalat előtt és attól függetlenül is léteznek. Tágabb értelemben véve a racionalizmus a vallással, teológiával, és az irracionalizmussal szemben álló filozófiai irányzat, mely az emberi ész erejét és korlátlan megismerőképességét hirdeti. |
| lexicalization | hun: racionalizmus |
| Indonesian |
| has gloss | ind: Rasionalisme atau gerakan rasionalis adalah doktrin filsafat yang menyatakan bahwa kebenaran haruslah ditentukan melalui pembuktian, logika, dan analisis yang berdasarkan fakta, daripada melalui iman, dogma, atau ajaran agama. Rasionalisme mempunyai kemiripan dari segi ideologi dan tujuan dengan humanisme dan atheisme, dalam hal bahwa mereka bertujuan untuk menyediakan sebuah wahana bagi diskursus sosial dan filsafat di luar kepercayaan keagamaan atau takhayul. Meskipun begitu, ada perbedaan dengan kedua bentuk tersebut: |
| lexicalization | ind: rasionalisme |
| Icelandic |
| has gloss | isl: Rökhyggja er það viðhorf í þekkingarfræði sem leggur áherslu á hlutverk skynseminnar í öflun þekkingar. Rökhyggja var einkum fyrirferðamikil í heimspeki 17. og 18. aldar. Helstu málsvarar rökhyggjunnar voru heimspekingarnir René Descartes, Benedikt Spinoza og Gottfried Wilhelm Leibniz en einnig Antoine Arnauld, Marin Mersenne, Blaise Pascal, Nicholas Malebranche og Christian Wolff. Rökhyggjan hafði einnig umtalsverð áhrif á heimspeki þýska heimspekingsin Immanuels Kant. |
| lexicalization | isl: Rökhyggja |
| Italian |
| has gloss | ita: Il razionalismo (dal termine latino ratio, «ragione») è una corrente filosofica basata sull'assunto che la ragione umana può in principio essere la fonte di ogni conoscenza. |
| lexicalization | ita: razionalismo |
| Japanese |
| has gloss | jpn: 合理主義哲学（ごうりしゅぎてつがく）は、大陸合理主義とも呼ばれる哲学の一派。 |
| lexicalization | jpn: 合理主義哲学 |
| Georgian |
| has gloss | kat: რაციონალიზმი, ასევე რაციონალისტური მოძრაობა ფილოსოფიური დოქტრინაა, რომლის მტკიცებით სინამდვილის შეცნობა შეიძლება განსჯითა და ფაქტების ანალიზით, რწმენის, დოგმისა ან რელიგიური სწავლების ნაცვლად. მის თავდაპირველ ფესვებს პლატონთან მივყავართ. რაციონალიზმს გარკვეული მსგავსება ახასიათებს იდეოლოგიითა და მოწოდებით ჰუმანიზმთან და ათეიზმთან, ვინაიდან ის იძლევა რელიგიურ ან ზებუნებრივ რწმენათა გარეთ სოციალური და ფილოსოფიური შემეცნების საფუძვლებს; თუმცა რაციონალიზმი ამ ორი მიმართულებისგან განსხვავდება, რაც შემდგომში მდგომარეობს: |
| lexicalization | kat: რაციონალიზმი |
| Korean |
| has gloss | kor: 합리주의(合理主義) 또는 합리론(合理論)은 모든 사물을 판단할 때 이치로 명료하게 생각하는 태도이다. |
| lexicalization | kor: 합리주의 |
| Kurdish |
| has gloss | kur: Rasyonalîzm (ji Latînî ratio – ango aqil) yek ji ekolên felsefe û lênerîna jiyanê û dinêyê ko bi aqil realîteyan fehm dike. Ew bi felsefeya xwe li hembera Emprîzmê ko agahîyên mirov bi hesên mirov rave dike dime. Ew herdu ekolan çiqas li hembera hev dimên jî emprîst bitunî realîzmê, realîst jî bitunî emprîzmê red nakin. Di ciyawazîya navbera wan de ewê ko rasyonalîst lênerînê xweya dinê li ber gîşkê didina ber aqil, emprîst jî li ber gîşke lênerîna xweyên dinê didina ber hesan. |
| lexicalization | kur: Rasyonalîzm |
| Latin |
| lexicalization | lat: Rationalismus |
| Latvian |
| has gloss | lav: Racionālisms filozofiskā izpratnē ir uzskats, ka zināšanu un spriedumu pamatā par apkārtējo pasauli un tajā notiekošajiem procesiem ir cēloņsakarības. Citiem vārdiem, katrai vērojamai parādībai, notikumam vai procesam ir konkrēts cēlonis vai cēloņu kopums (secība). |
| lexicalization | lav: Racionālisms |
| Lithuanian |
| has gloss | lit: Racionalizmas ( – protingas) – gnoseologijos kryptis, kuri laiko, kad protas turi autonomišką, nuo patyrimo nepriklausančią tikrovės pažinimo galią. Šia samprata racionalizmas priešingas empirizmui, kuris negali paaiškinti, kaip nuo visuomet konkretaus, riboto patyrimo protas pereina prie sprendinių, kurie turi loginių visuotinumo ir būtinumo požymių. |
| lexicalization | lit: Racionalizmas |
| Macedonian |
| has gloss | mkd: Во епистемологијата и во најширока смисла, рационализaм е „секое гледиште кое се повикува на разумот како извор на знаењето.“ Во техничка смисла, тоа е метод или теорија „во која критериумот за вистината не е сензорен туку интелектуален и дедуктивен“. Разни степени на примена на овој метод водат кон различни рационалистички гледишта, од умерените дека „разумот има предимство пред другите начини за стекнување на знаењата“, до радикалните позиции дека „разумот е единствен пат до знаењето“. |
| lexicalization | mkd: Рационализам |
| Malay (macrolanguage) |
| has gloss | msa: Rasionalisme adalah suatu kaedah penyelidikan dan ujikaji yang menyatakan bahawa akal adalah sumber utama pengetahuan. Bertentangan dengan empirisisme secara teorinya, ia menafikan pengalamaan pancaindera sebagai sumber pengetahuan. Konsep utama yang menjadi pegangan ini ialah kepercayaan terhadap kemampuan dan autoriti akal fikiran (alasan) untuk menyingkap ilmu dan kebenaran. Rasionalisme mengukur bahawa daya intelek yang wujud secara semulajadi dalam diri manusia mampu mencari dan menanggapi kebenaran. Rasionalisme menganggap akal sebagai sumber tertinggi untuk mendapat kebenaran dan mencapai segala ilmu pengetahuan. Rasionalisme yang berasaskan nilai-nilai saintifik menolak adanya wahyu dan mukjizat keranan dianggap tidak logik. Ukuran sama ada sesuatu itu saintifik atau tidak juga terletak pada sama ada ia logik ataupun tidak. |
| lexicalization | msa: rasionalisme |
| Dutch |
| has gloss | nld: Het rationalisme is een filosofisch denksysteem dat zich baseert op de rede en/of dat de rede verantwoordelijk stelt voor de oorsprong van de ideeën, dit in tegenstelling tot stelsels die voornamelijk op openbaring of overgeleverde kennis gebaseerd zijn of tot stelsels die empiristisch van aard zijn. |
| lexicalization | nld: rationalisme |
| Norwegian Nynorsk |
| has gloss | nno: Rasjonalisme kjem av det latinske ratio som tyder fornuft. |
| lexicalization | nno: rasjonalisme |
| Norwegian |
| has gloss | nor: Rasjonalisme er en filosofisk strømning som anser fornuften (latin ratio) og tenkningen som grunnlaget og hovedforutsetning for all erkjennelse. Den står dermed i motsetning til empirismen (og dens ekstremform, sensualismen), som anser erfaring og sansing for å være den viktigste forutsetningen for erkjennelse. |
| lexicalization | nor: rasjonalisme |
| Polish |
| has gloss | pol: Racjonalizm (łac. ratio – rozum; rationalis – rozumny, rozsądny) – filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z których poprzez dedukcję można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od Kartezjusza. W anglosaskiej tradycji filozoficznej bywa nazywany racjonalizmem kontynentalnym. |
| lexicalization | pol: Racjonalizm filozoficzny |
| Portuguese |
| has gloss | por: O racionalismo é a corrente filosófica que iniciou com a definição do raciocínio que é a operação mental, discursiva e lógica. Este usa uma ou mais proposições para extrair conclusões se uma ou outra proposição é verdadeira, falsa ou provável. Essa era a idéia central comum ao conjunto de doutrinas conhecidas tradicionalmente como racionalismo. |
| lexicalization | por: Racionalismo |
| Moldavian |
| has gloss | ron: Raţionalismul sau mişcarea raţionalistă este o doctrină filozofică care afirmă că adevărul trebuie să fie determinat în virtutea forţei raţiunii şi nu pe baza credinţei sau a dogmelor religioase. Cuvântul raţionalism provine din latină, ratio însemnând „raţiune”. |
| lexicalization | ron: raţionalism |
| lexicalization | ron: Raționalism |
| Russian |
| has gloss | rus: Рационали́зм (от — разум) — метод, согласно которому основой познания и действия людей является разум. Среди представителей можно назвать Бенедикта Спинозу, Готфрида Лейбница, Рене Декарта, Георга Гегеля и др. Рационализм выступает в качестве противоположности как иррационализму, так и сенсуализму. |
| lexicalization | rus: рационализм |
| Slovak |
| has gloss | slk: Rozumové poznanie je poznanie, ktoré sa opiera o rozum. |
| lexicalization | slk: Rozumové poznanie |
| Castilian |
| has gloss | spa: El racionalismo (del latín, ratio, razón) es una corriente filosófica que apareció en Francia en el siglo XVII, formulada por René Descartes, que se opone al empirismo y que es el sistema de pensamiento que acentúa el papel de la razón en la adquisición del conocimiento, en contraste con el empirismo, que resalta el papel de la experiencia sobre todo el sentido de la percepción. |
| lexicalization | spa: racionalismo |
| Serbian |
| has gloss | srp: Рационализам је позиција у теорији сазнања према којој у процесу сазнања пресудну улогу и значај има разум. Главно мерило вредности сазнања је људски разум. У психологији, веровање да је човек свесно, рационално биће које зна шта и зашто то ради. |
| lexicalization | srp: Рационализам |
| Swedish |
| has gloss | swe: Rationalism, beteckning för alla filosofiska riktningar, som är centrerade kring förnuftet (ratio på latin), tänkandet och tingens logiska ordning. |
| lexicalization | swe: rationalism |
| Tamil |
| has gloss | tam: அறிவாய்வியலிலும் தற்காலப் பொருளிலும் பகுத்தறிவியம் (rationalism) என்பது, பகுத்து அறிதலை, அறிவின் அடிப்படையாக அல்லது நியாயப்படுத்தலுக்கான அடிப்படையாகக் கொள்ளும் ஒரு நோக்கு ஆகும். இன்னொரு வகையில் கூறுவதானால், இது, புலனுணர்வை அன்றி அறிவாற்றலையும் உய்த்துணர்தலையும் உண்மைக்கான அளபுருவாகக் கொள்ளும் ஒரு வழிமுறை அல்லது கோட்பாடு ஆகும். இந்த வழிமுறைக்கு அல்லது கோட்பாட்டுக்குக் கொடுக்கப்படும் வெவ்வேறு அளவிலான அழுத்தம் காரணமாக பலவகையான பகுத்தறிவிய நிலைப்பாடுகள் காணப்படுகின்றன. இவை, அறிவைப் பெற்றுக்கொள்வதற்குப் "பகுத்து அறிவதே பிற வழிமுறைகளிலும் சிறந்தது" எனக்கூறும் மிதமான போக்குடைடைய நிலைப்பாட்டிலிருந்து, அறிவைப் பெறுவதற்குப் "பகுத்து அறிதல் ஒரு தனித்துவமான வழி" எனக்கூறும் தீவிர நிலைப்பாடு வரை வேறுபடுகின்றன. |
| lexicalization | tam: பகுத்தறிவியம் |
| Turkish |
| has gloss | tur: Usculuk, Akılcılık veya rasyonalizm olarak da adlandırılan, bilginin doğruluğunun duyum ve deneyimde değil düşüncede ve zihinde temellendirilebileceğini öne süren felsefi görüş. |
| lexicalization | tur: akılcılık |
| Ukrainian |
| has gloss | ukr: Раціоналі́зм (від лат. ratio — розум) — філософська точка зору, яка наголошує першість і компетентність розуму (логічного ходу міркування) в пошуку правди. |
| lexicalization | ukr: раціоналізм |
| Urdu |
| lexicalization | urd: عقلیت |
| Uzbek |
| has gloss | uzb: Ratsionalizm (lotincha rationalis - "ong") bilim faqat ong orqali aniqlanishi mumkin, deb hisoblaydigan epistemologik oqimdir. Ratsionalistlar haqiqat kriteriyini hissiyotlar emas, balki aql o‘rnatadi, deb uqtirishadi. |
| lexicalization | uzb: Ratsionalizm |
| Vietnamese |
| has gloss | vie: Chủ nghĩa duy lý là một học thuyết trong lĩnh vực nhận thức luận. Theo nghĩa rộng nhất, đó là quan điểm rằng "lý tính là nguồn gốc của tri thức hay sự minh giải" (Lacey 286). Theo nghĩa kỹ thuật hơn, chủ nghĩa duy lý là một phương pháp hoặc học thuyết "mà trong đó tiêu chuẩn về chân lý không có tính giác quan mà có tính trí tuệ và suy diễn lôgic" (Bourke 263). Tùy theo mức độ nhấn mạnh phương pháp hay học thuyết này mà dẫn tới các quan điểm duy lý khác nhau, từ quan điểm ôn hòa rằng "lý tính đáng được ưu tiên hơn các cách thu thập tri thức khác" cho đến quan điểm cấp tiến rằng lý tính là "con đường duy nhất tới tri thức" (Audi 771). |
| lexicalization | vie: Chủ nghĩa duy lý |
| Chinese |
| has gloss | zho: 理性主义、欧洲理性主义是建立在承认人的推理可以作为知识来源的理论基础上的一种哲学方法。一般认为随着笛卡儿的理论而产生，17-18世纪间主要在欧洲大陆上得以传播。同时代相对的另一种哲学方法被称为不列颠经验主义（經驗主義中的一派），它认为人类的想法来源于经验，所以知识可能除了数学以外主要来源于经验。这里主要关注的是人类的知识来源以及证实我们所知的一种手段。 |
| lexicalization | zho: 欧洲理性主义 |
| lexicalization | zho: 理性主义 |
